 |
|
زایمان
فهرست مندرجات
◉ زمان زایمان
◉ علایم و نشانه‌ها
◉ روش‌های زایمان
◉ مدیریت
◉ عوارض
◉ جامعه و فرهنگ
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
پزشکی زنان پزشکی زایمان
زایمان (به انگلیسی: Childbirth، با تلفظ آمریکایی: Childbirth)، سرانجام دوران بارداری سالم یک زن است که به آن وضع حمل و بچه آوردن نیز گفته می‌شود. این فرایند، که از آغاز انقباض‌های رحم شروع می‌گردد و تا خروج کامل جفت ادامه دارد، شامل روند خارج شدن یک یا چند نوزاد از رحم مادر است.
| ▲ | زمان زایمان (Date of childbirth) |
هیچ‌کس قادر به پیش‌بینی دقیق زمان شروع فرایند زایمان نیست. تاریخی که پزشک تشخیص می‌دهد تقریبی است و گاهی ممکن است درد زایمان حتی حدود سه هفته پیش از این تاریخ یا دو هفته پس از آن شروع شود که مسئله‌ای طبیعی است. با استفاده از روش‌های گوناگون می‌توان زمان تقریبی زایمان را محاسبه کرد. ساده‌ترین راه برای محاسبه تاریخ تقریبی زایمان (Expected Date of Delivery با مخفف: EDD)، آن است که ۲۸۰ روز (۴۰ هفته) به اولین روز آخرین قاعدگی (Last menstrual period با مخفف: LMP) اضافه شود.[*] این محاسبه را می‌توان به‌نحوی دیگر نیز انجام داد. اگر زمان لقاح مشخص باشد، ۲۶۶ روز (۳۸ هفته) به آن افزوده شود. در این محاسبات، چه براساس تاریخ اولین روز از آخرین قاعدگی یا زمان لقاح، طول دوره‌ی عادت ماهیانه به‌طور معمول ۲۸ روز در نظر گرفته می‌شود و فرض بر آن است که لقاح در روز چهاردهم آخرین دوره اتفاق افتاده است. ولی برای کسانی که چرخه قاعدگی آن‌ها منظم اما کمتر یا بیش‌تر از ۲۸ روز باشد، با توجه به آن، زمان تخمک‌گذاری آن‌ها معمولاً به‌همان میزان از ۱۴ روز کمتر یا بیش‌تر می‌شود. به‌طور مثال، اگر چرخه قاعدگی فردی ۳۰ روز باشد، در این صورت، به‌جای اضافه کردن ۲۸۰ روز به اولین روز آخرین قاعدگی، باید ۲۸۲ روز به آن اضافه شود.
مدت زمان بارداری، از اولین روز لقاح (ترکیب‌شدن تخمک و اسپرم) حدودا ۳۸ هفته طول می‌کشد تا نوزاد متولد شود. از آن‌جا که نمی‌توان زمان دقیق لقاح را دانست، حتی اگر زن باردار فقط یک‌بار رابطه‌ی جنسی داشته باشد، باز هم نمی‌توان به‌طور دقیق گفت که همان روز لقاح صورت گرفته است. زیرا، گاهی ممکن است اسپرم جند روز درون لوله فلوپ بماند و سپس با آماده‌شدن تخمک، لقاح صورت گیرد. بنابراین، لقاح چند روز پس از نزدیکی شرکای جنسی اتفاق افتاده است و چون مبنای محاسبه زمان تولد، روز لقاح است، اما زمان دقیق آن مشخص نیست. در یک روش دیگر، معمولاً اولین روز از آخرین عادت ماهیانه را به‌عنوان مبنای محاسبه قرار می‌دهند. برای بیش‌تر زنانی که دوره‌ی پریود متوسط و منظم دارند، روز لقاح دو هفته بعد از اولین روز در آخرین پریود خواهد بود. به این ترتیب، - چنان‌که در تصویر نشان داده شده است - با این محاسبه زمان و طول دوره‌ی بارداری ۴۰ هفته در نظر گرفته می‌شود.
این شیوه محاسباتی برای کسانی است که قاعدگی منظم دارند و با این‌حال، تنها حدود ۵ درصد بچه‌ها درست در زمان مشخص شده زایمان به‌دنیا می‌آیند. اما برای کسانی که چرخه‌ی قاعدگی آن‌ها نامنظم است، این روش اصلاً پاسخ خوبی نمی‌دهد؛ زیرا زمان تخمک‌گذاری آن‌ها را نمی‌توان به‌خوبی تخمین زد. در این‌گونه موارد باید از سایر روش‌های تخمین زمان زایمان - مثلاً اندازه رحم یا آزمایش سونوگرافی، البته با مشورت پزشک - بهره برد.
به‌هر حال، در این روش‌ها ممکن است طول دوران بارداری کمتر یا بیش‌تر برآورد شود و در محاسبات آن خطایی کم یا بیش از دو هفته رخ دهد. از این‌رو، ممکن است گاهی بارداری بین ۳۸ تا ۴۲ هفته به‌طول بی‌انجامد. از سوی دیگر، زايمان در زنان مختلف متفاوت است و تعيين زمان دقيق آن واقعاً ممكن نيست. با وجود این، وقتی‌که زمان زایمان طبیعی در یک مادر باردار فرا برسد، تغییرات هورمونی و فیزیکی زیادی برای نشان دادن وقت به‌دنیا آمدن نوزاد، در بدن مادر رخ خواهد داد.
| ▲ | علایم و نشانه‌ها (Signs and symptoms) |
برخی از رایج‌ترین علایم و نشانه‌های زایمان طبیعی که در بین بیش‌تر زنان باردار مشترک است، عبارتند از:
◼ پایین آمدن برآمدگی شکم و احساس سبک‌تر شدن: این اتفاق به‌دنبال حرکت جنین به‌طرف لگن و استقرار او در منطقه لگن مادر (پایین آمدن سر جنین) و آماده‌شدن بدن برای زایمان رخ می‌دهد. در این هنگام، شکم زن باردار ممکن است پایین‌تر از قبل به‌نظر برسد و تنفس راحت‌تری داشته باشد، زیرا وزن جنین دیگر به ریه‌های او فشار نمی‌آورد. ضمناً ممکن است به‌خاطر فشار آوردن جنین روی مثانه، مادر باردار دچار تکرر ادرار شود. اما این حالت در بدن تمام زنان باردار اتفاق نخواهد افتاد، چون برخی از زنان باردار ممکن است حرکت جنین به داخل لگن خود را تجربه نکنند. به‌هر حال، این نشانه‌ها از جمله مهم‌ترین علائم اولیه نزدیک‌شدن وقت تولد نوزاد می‌باشد، که حتی ممکن است چند هفته یا چند ساعت قبل از زایمان طبیعی رخ بدهد (در اولین زایمان مادر ممکن است چند هفته و در زایمان‌های بعدی، چند روز یا چند ساعت پیش از شروع زایمان بروز کند).
◼ تخلیه موکوس پلاگین: خروج ترشح صورتی‌رنگ آمیخته به خون از دهانه‌ی رحم که همان مخاط مسدودکننده‌ی رحم یا (Mucus plug) است، نشانه‌ای از زایمان طبیعی می‌باشد. در دوران بارداری، مخاط پلاگین در دهانه‌ی رحم مادر تجمع می‌کند که یک راه طبیعی برای حفاظت جنین از عفونت‌ها است. با پیشرفت علایم زایمان، گردن رحم زن باردار شروع به باز شدن و ترشح موکوس به داخل رحم خواهد کرد. این تغییر از جمله نشانه‌های اولیه‌ی زایمان طبیعی می‌باشد که ممکن است یک یا دو هفته قبل از دردهای شروع زایمان طبیعی اتفاق بیافتد. هم‌چنین، مادر باردار که در ماه آخر دوران بارداری خود قرار دارد، می‌تواند این مخاط خونین را در اندازه کم مشاهده کند. بروز این علایم در هر زن بارداری کاملاً طبیعی است.
◼ انقباضات رحمی: به‌وجود آمدن انقباضات رحمی، یکی از نشانه‌های بارز شروع زایمان طبیعی در هر زن بارداری است. هرچند انقباض ماهیچه‌های رحم به‌صورت متناوب و نامنظم با نزدیک‌شدن به زمان زایمان مسئله‌ای عادی است، ولی معمولاً انقباضاتی که فاصله‌ی کوتاهی از هم دارند و منظم هستند، نشان‌گر شروع شدن درد زایمان است. بروز انقباضات رحمی در مادر باردار باعث ناراحتی شدید و یا احساس درد مبهم در قسمت تحتانی شکم و پشت او خواهد شد. هم‌چنین همراه این انقباضات رحمی، فشار لگن هم بیش‌تر می‌شود. این فشار و درد از پشت بدن شروع شده و در سراسر شکم و اطراف آن انعکاس می‌یابد. اگر این انقباض خفیف باشد، می‌توان آن‌را نادیده گرفت و استراحت کرد، اما اگر زن حامله احساس کرد که این دردها در حال پیشرفت است، باید بداند که زمان تولد نوزاد فرا رسیده است. با نزدیک‌شدن وقت زایمان طبیعی کم کم این انقباضات در رحم طولانی‌تر و مکرر خواهد شد.
◼ بازگشت مکرر درد برای شروع زایمان طبیعی: وجود درد کمر در مادر حامله، در طول دوران بارداری، امر طبیعی است، اگر درد کمر و پشت مادر بیش‌تر شود، ممکن است نشانه‌ای از رسیدن وقت زایمان باشد. به‌طور معمول، یک نوزاد بعد از مواجه‌شدن مادر با درد ستون فقرات از کانال تولد عبور می‌کند. در برخی موارد، جمجمه نوزاد در هنگام خروج ممکن است به ستون فقرات مادر ضربه بزند و باعث درد شدید و مشقت‌باری در مادر باردار شود.
◼ اسهال: بروز اسهال، نشانه‌ی دیگری از نزدیک‌شدن زمان زایمان در هر زن بارداری است. چون در اوایل شروع علایم زایمان، بدن مادر شروع به انتشار (Prostaglandin) می‌کند تا باعث آماده‌شدن رحم شود. ترشح پروستاگلاندین سبب تحریک حرکات روده هم در زن باردار می‌شود، به این ترتیب بدن به‌طور طبیعی شروع به خالی نمودن روده می‌کند، تا راه خروج نوزاد را باز نماید.
◼ پارگی خودبه‌خودی غشای کیسه آب: پارگی خودبه‌خودی غشا و یا «کیسه آب» در یک زن باردار یکی از نشانه‌های قوی آغاز زایمان طبیعی است. این اتفاق زمانی می‌افتد که کیسه‌ی آمنیوتیک پاره شده و در نتیجه مایع آمنیوتیک از واژن به بیرون بریزد.
پارگی کیسه‌ی آب ممکن است ساعت‌ها پیش از شروع درد زایمان یا همزمان با آن اتفاق بیفتد. اغلب زنان طی ۲۴ ساعت پس از شروع درد زایمان، نوزاد خود را به‌دنیا می‌آورند. اگر طی این بازه‌ی زمانی، زایمان به‌صورت طبیعی رخ ندهد، ممکن است پزشک با روش القای زایمان نوزاد را به‌دنیا آورد تا هم از بروز عفونت و هم از عوارض زایمان برای نوزاد پیش‌گیری کند.
تقریباً ۸۰٪ زنان باردار در عرض ۱۲ ساعت پس از «پاره‌شدن کیسه آب» فرزند خود را به‌دنیا می‌آورند. با این‌حال با توجه به مطالعه انجام شده فقط ۸٪ زنان پارگی کیسه‌ی آمنیوتیک خود را قبل از داشتن انقباضات رحمی تجربه می‌کنند.
| ▲ | روش‌های زایمان (Methods of Childbirth) |
به‌طور کلی، دو نوع زایمان وجود دارد: «زایمان طبیعی» (Vaginal delivery) و «زایمان غیرطبیعی» (Caesarean section)، که به روش‌های مختلف انجام می‌شوند. زایمان طبیعی روشی از زایمان با «تکنولوژی پایین» است، که به فرد اجازه می‌دهد تا طبیعت انسان کار خود را در زایمان انجام دهد. زایمان غیرطبیعی، روشی است که به آن «سزارین» (Caesarean section یا C-section یا Caesarean delivery) یا «رُستَم‌زایی» یا «رُستَمینه» گفته می‌شود. در این روش، نوزاد با ایجاد برشی در دیواره شکم و رحم مادر خارج می‌گردد.
زایمان واژینال، زایمان طبیعی و تولد فرزند از طریق واژن است، که شایع‌ترین روش زایمان می‌باشد. این روش طبیعی تولد برای همه پستانداران، به‌جز تک‌‌سوراخیان (Monotremes) است که آن‌ها تخم خود را در محیط خارج از بدن می‌گذارند. در انسان‌ها، حدود ۸۵ درصد زنان، به این روش وضع حمل می‌کنند.
◼ زایمان مهبلی یا زایمان واژینال (Vaginal delivery):
زایمان طبیعی در واقع همان زایمان واژینال است که بدون مداخله یا با مداخله کم دارویی انجام می‌شود. برخی از زنان تصمیم می‌گیرند که هنگام زایمان از هیچ دارویی استفاده نکرده و به‌جای آن برای کاهش دردشان از روش‌هایی مانند طب سوزنی، زایمان در آب، زایمان هیپنوتیزمی (حالت خواب‌واره)، بازتاب‌شناسی یا رفلکسولوژی (Reflexology) و تکنیک‌های تمدد اعصاب یا ریلکسیشن (Relaxation) با کنترل تنفس و حواس پرت‌کنی استفاده کرده، درد زایمان را به‌صورت طبیعی کنترل کنند. در زایمان طبیعی مادر کنترل بدن خود را در دست دارد؛ البته به‌هنگام زایمان یک فرد همیار نیز او را به آرامی برای پشت سر گذاشتن مراحل زایمان راهنمایی و حمایت می‌کند. با این‌حال، زایمان طبیعی در طی سه مرحله صورت می‌پذیرد و مرحله‌ی چهارم، مرحله‌ی پس از زایمان (Postpartum period) است.:
◼ مرحله‌ی اول، از زمان شروع دردهای زایمانی تا بازشدن کامل دهانه‌ی رحم است. این مرحله، که ممکن است ۱۲ تا ۱۴ ساعت برای شکم اول‌ها و ۵ تا۶ ساعت برای مادرانی که قبلاً هم زایمان کرده‌اند طول بکشد، نیز سه قسمت دارد: دردهای ابتدایی، دردهای فعال، و مرحله‌ی انتقالی. در نهایت، نیروی انقباضات رحمی، دهانه‌ی رحم را حدود ۱۰ سانتی‌متر باز می‌کند.
◼ مرحله‌ی دوم، از بازشدن کامل دهانه‌ی رحم تا خروج نوزاد را در بر می‌گیرد. در این هنگام که دهانه‌ی رحم ۱۰ سانتی‌متر باز می‌شود و نزول جنین در مجرای زایمانی به کمک فشارهای زن در حال زایمان (زور زدن به‌طرف پایین) و انقباضات ماهیچه‌های شکمی و دیافراگم (عضله‌ی کف قفسه سینه) صورت می‌پذیرد. هرچند این مجرا حدود ۱۰ سانتی‌متر بیش‌تر نیست، ولی ممکن است ۲۰ دقیقه تا دو ساعت (در زایمان‌های مشکل) طول بکشد تا جنین این مسیر را طی کند. هنگامی‌که سر جنین کاملاً پایین آمد و به پرنیه فشار آورد، اپی‌زیوتومی (Episiotomy) می‌تواند انجام گیرد. آخرین انقباض قبل از زایمان سر، احتمالاً باعث یک احساس سوزش و کشیدگی می‌شود. بعد از تولد سر، یک شانه و سپس شانه‌ی بعد و بلافاصله بقیه بدن بیرون می‌آید. قسمت مشکل زایمان در درجه‌ی اول همان سر می‌باشد. زایمان شانه‌ی اول نیز مقداری ایجاد درد می‌کند، اما بقیه‌ی بدن تقریباً به بیرون لیز می‌خورد.
◼ مرحله‌ی سوم، از خروج نوزاد تا خروج جفت (Placenta) می‌باشد. جفت عضوی است که در طول حاملگی به دیواره‌ی رحم متصل است و از طریق بند ناف (Umbilical cord) به جنین وصل می‌باشد. مسئولیت تغذیه و اکسیزن‌رسانی به جنین و دفع ضایعات جنین به‌عهده جفت است. پس از تولد نوزاد، انقباض‌های رحم متوقف می‌شود و می‌تواند پس از کمی استراحت طرف چند دقیقه، دوباره منقبض شود. این انقباضات جفت را از دیواره‌ی رحم جدا کرده و آن‌را به بیرون از بدن مادر هدایت می‌کنند که معمولاً با خروج مقداری خون نیز همراه می‌باشد. پس از خروج جفت، ماما یا پزشک اقدام به ترمیم اپی‌زیاتومی - در صورتی‌که انجام شده باشد - می‌کند. بخیه‌ها را با نخ‌های قابل جذب انجام می‌دهند که در عرض ۱۵ تا ۲۰ روز جذب می‌شوند. به این ترتیب، فرایند زایمان پایان می‌یابد.
◼ مرحله‌ی چهارم، دوران پس از زایمان یا دوران زچگی (Postpartum period) است. این دوره، بلافاصله پس از تولد نوزاد آغاز می‌شود و تا شش هفته بعد از تولد به‌طول می‌انجامد. دوره نفاس یا دوره پورپرال نام‌های کم‌کاربردتری هستند که به این دوران اطلاق می‌شوند. سازمان بهداشت جهانی این دوران را به‌عنوان مهم‌ترین مرحله‌ی زندگی مادران و نوزادان توصیف می‌کند که در عین حال بسیار کم‌اهمیت فرض شده و نادیده انگاشته می‌شود؛ در حالی‌که بیش‌ترین آمار مرگ‌ومیر مادران و نوزادان متعلق به این دوران است. در دوران پس از زایمان، بدن مادر، از جمله سطوح هورمون‌ها و اندازه رحم به دوران پیش از بارداری برمی‌گردد. به ترشحات واژن در این دوران، «خون زچگی» (Lochia) گفته می‌شود که حاوی خون، مخاط و بافت رحم است. این ترشحات خون، به در سه دسته بخش می‌شود: ۱- خون زچگی قرمز (Lochia rubra)، که ترشح قرمز رنگ بعد از زایمان است و بلافاصله بعد از زایمان شروع شده و کاملاً محتوی خون است. ۲- خونابه‌ای زچگی (Lochia serosa)، ترشح خونابه‌ای است که در مرحله دوم ترشحات پس از زایمان دیده می‌شود و محتوی خون و مخاط و تراوش‌های زخم‌ها است. ۳- خون زچگی سفید (Lochia alba)، ترشح سفیدرنگی است که در مرحله‌ی آخر ترشحات پس از زایمان در مجرای تناسلی زن دیده می‌شود و حاوی مقدار کمی خون و مقدار زیادی موجودات ذره‌بینی (Microorganism) و یاخته‌های فاسد یا سلول‌های دژنره (Degenerate cells) است.
مراحل یک زایمان طبیعی (Stages of ordinary childbirth)
◼ سزارین (Caesarean section):
در شرایط ویژه‌ای که زن باردار به دلایل پزشکی توانایی یک زایمان طبیعی را نداشته باشد، از روش سزارین که نوعی عمل جراحی است استفاده می‌شود تا زایمان میسر گردد. سزارین می‌تواند به توصیه پزشک درمانگر و به دلایل مختلفی از جمله زایمان‌های پیشین مادر و مشکلات جنین انجام شود. به‌طور مثال، به‌علت تنگی فضای لگن، اختلالات عملکردی رحمی یا شرایط جنین مانند بزرگی بیش از حد یا احتمال زایمان بریچ (Breech birth)، که در این گونه زایمان، جنین با پا یا باسن از رحم خارج می‌شود، پزشک جراح را ملزم به استفاده از سزارین می‌نماید.
به‌هر حال، در حالی‌که به اعتقاد بسیاری از مادران، سزارین روش ساده و بدون درد برای طی کردن فرآیند زایمان است، اما این عمل، می‌تواند عوارض و مشکلات پس از زایمان را در بر داشته باشد. در صورت انجام عمل سزارین، میانگین سن هنگام تولد نوزادان یک تا ٣ هفته کمتر شده و بیش‌تر تولدها قبل از شروع علایم زایمان اتفاق می‌افتد. تولد بدون علایم زایمان یعنی زایمان زودرس ممکن است مطابق با تعریف نوزاد نارس نباشد، ولی به‌خاطر این‌که جنین بین یک تا ٣ هفته از زندگی داخل رحم به‌طور عمد محروم شده است، می‌تواند تبعات بسیار زیادی در پی داشته باشد. از این‌رو، کودکان سزارینی ۵۰ درصد بیش‌تر در معرض ابتلا به آسم، دیابت، چاقی، آلرژی و بیماری سلیاک هستند.
از سوی دیگر، برای مادران نیز دارای عوارض شبیه سایر عمل جراحی مانند (چسبندگی‌ها، عوارض بیهوشی، خطر از دست دادن حجم زیادی از خون)، احتمال بروز حاملگی‌های پر خطر در آینده (جفت اکرتا، جفت سر راهی، طولانی‌شدن زمان زایمان، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد) می‌باشد. عفونت‌های مثانه و رحم و آسیب سیستم ادراری از جمله عوارض دیگر است. هم‌چنین سزارین ممکن است در بارداری‌های بعدی مشکلاتی مثل سخت جدا شدن جفت از رحم را ایجاد کند.
سزارین، رُستَم‌زایی یا رُستَمینه یک نوع زایمان غیرطبیعی است که در آن نوزاد، به روش عمل جراحی، با ایجاد برشی در دیواره شکم و رحم مادر خارج می‌گردد. اگرچه سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند که حداکثر ۱۵ درصد از تولدها به روش سزارین انجام شوند، اما شیوع عمل سزارین در بسیاری کشورها بیش از این مقدار است. چنان‌که حدود ۳۰ درصد از تولدها در آمریکا و ۴۶ درصد تولدها در چین به روش سزارین انجام می‌گیرد.
بنابراین، زایمان طبیعی یکی از اولین و بی‌دردسرترین راه‌های زایمان از گذشته تا کنون بوده که برای فرزند و مادر، روش بسیار کم‌خطرتر می‌باشد. در این روش، جنین به‌صورت کامل رشد می‌کند و مشکلات تنفسی برای او به‌وجود نمی‌آید. به‌علاوه، جنین در زمان تولد به‌دلیل فشارهایی که به سر و قفسه‌ی سینه او وارد می‌شود، وارد مرحله‌ای از رشد می‌گردد که شش‌ها و ریه‌های او به‌صورت کامل پاکسازی می‌شوند و در واقع توسط فشار وارده از رحم تکامل می‌یابد.
هم‌چنین موادی که در رحم مادر وجود دارد و نوزاد در زمان تولد برای بیرون آمدن باکتری‌های محافظت‌کننده را بر می‌دارد، وارد روده نوزاد می‌شوند و سیستم ایمنی را شکل می‌دهند. این مواد در واقع نوعی ماده محافظت‌کننده و ضد عفونی‌کننده برای نوزاد محسوب می‌شود که او را از ابتلا به برخی بیماری‌های احتمالی حفظ می‌کند.
افزون بر این، بهره هوشی این کودکان نسبت به نوزادان سزارینی بیش‌تر خواهد بود. این روش در مقایسه با روش سزارین تهدیدی برای سلامت مادر و فرزند ندارد، مگر این‌که شرایط قرارگیری جنین و وضعیت عمومی مادر دچار تغییراتی شود که جان هر دو و یا یکی از آن‌ها به مخاطره بیفتد و در نهایت پزشک جراح زایمان سزارین را انتخاب کند.
| ▲ | مدیریت (Management) |
مدیریت زایمان شامل مراحل متعدد، از جمله آماده‌سازی، معاینات بهداشتی، انتخاب روش زایمان، کنترل درد، تقویت و حمایت روحی زن باردار، زایمان چندگانگی (چند قلویی)، و مراقبت از جنین می‌باشد. مدیریت زایمان، افزون بر ارائه‌ی خدمات بهتر بهداشتی و درمانی، بر روی هزینه‌ها و کیفیت مراقبت نیز تأثیر می‌گذارد.
| ▲ | عوارض (Complications) |
با آن‌که زایمان، اوج دوران بارداری یک زن است که انتظار او برای در آغوش‌کشیدن نوزاد، پس از سپری‌شدن ۹ ماه، سرانجام به پایان می‌رسد، ناگزیر زنان باردار در مورد زایمان و عوارض آن هم دغدغه‌های فکری دارند. از جمله این‌که کدام روش زایمان - طبیعی یا غیرطبیعی (سزارین) مناسب‌تر است و کدام‌یک عوارض کم‌تری دارد؟ در کنار این موضوع، خطرات دیگری نیز می‌توانند، هنگام زایمان جان مادر باردار یا جنین و یا حتی هر دو را تهدید کند.
میزان مرگ‌ومیر طبیعی مادران در دوران زایمان - در صورتی‌که هیچ‌کاری برای جلوگیری از مرگ آنان انجام نگیرد - ۱۵۰۰ مورد مرگ در هر ۱۰۰ هزار تولد برآورد شده است. هر سال در جهان، حدود ۵۰۰ هزار زن به‌علت بارداری می‌میرند، ۷ میلیون زن دچار عوارض طولانی‌مدت دوران بارداری و زایمان هستند و ۵۰ میلیون زن عوارض منفی پس از زایمان دارند.
براساس گزارش سازمان بهداشت جهان، در سال ۲۰۱۱، افغانستان بالاترین میزان مرگ‌ومیر مادران در جهان را دارد. در این گزارش آمده است که «از هر یازده مادر افغان یکی آن‌ها بر اثر عواملی که به حاملگی و یا سالیان شیردادن و تربیت طفل مربوط می‌شود، جان می‌سپارد.»[*] در سال ۲۰۰۱ از هر صد هزار زن افغان ۱۶۰۰ زن در هنگام زایمان جان خود را از دست می‌داد[*]، اما اکنون این میزان کاهش یافته است. چنان‌که در سال ۲۰۱۷، بررسی‌های تازه دولت افغانستان و سازمان ملل متحد - زیر عنوان «بررسی بهداشت و جمعیت» - که به حمایت مالی آمریکا انجام شده است، نشان می‌دهد، میزان مرگ‌ومیر مادران باردار در هنگام زایمان، در افغانستان، در هر ۱۰۰ هزار زن بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ نفر است.[*]
این در حالی است که پزشکی مدرن در کشورهای غربی، عوارض زایمان را به‌شدت کاهش داده است. مثلاً در کشورهای مانند ایالات متحده آمریکا و سوئد، میزان مرگ‌ومیر مادران، در حال حاضر، حدود ۱۰ مرگ‌ومیر در هر ۱۰۰ هزار زایمان است.
در گزارش سالانه‌ای یونیسف، در آغاز سال ۲۰۱۸، در مورد میزان مرگ‌ومیر نوزادان در جهان آمده است: «۲،٦ میلیون نوزاد در جهان در نخستین ماه زندگی‌شان می‌میرند و یک میلیون نوزاد دیگر هم در اولین روز تولد جان می‌دهند.» در این گزارش، «پاکستان به‌عنوان بدترین کشور نام برده شده است که از هر ۲۲ نوزاد یک نفر آنان جان می‌دهد. کشور آفریقای مرکزی رتبه‌ی دوم را از آن خود کرده است که از هر ۲۴ نوزاد یک نفر جان می‌دهد. افغانستان در رده‌بندی بدترین کشورهای جهان برای نوزادان، در جایگاه سوم قرار دارد که از هر ۲۵ نوزاد یک نفر از آنان جان می‌دهد.»
از این‌رو، عوارض زایمان - چه در بلندمدت و چه در کوتاه‌مدت - می‌تواند سلامتی مادران و کودکان را با خطر مواجه نماید. این عوارض، هر دو گونه از زایمان‌های طبیعی و غیرطبیعی را شامل می‌شود که به‌طور کلی، می‌توان آن‌ها را به دو دسته عوارض جسمی و روحی برای مادر و نوزاد تقسیم کرد.
◼ عوارض مادری (Maternal complications):
زایمان - چه طبیعی و چه غیرطبیعی - می‌تواند آسیب‌ها و عوارض کوتاه‌مدت یا بلندمدت جسمی و روحی مانند: تغییر شکل دستگاه تناسلی (افتادگی مثانه یا پارگی قسمت انتهایی واژن)، خون‌ریزی، عفونت‌ها، عدم کنترل ادرار و مدفوع، چسبندگی داخل رحمی یا روده، ضایعات پستانی، افسردگی و ناباروری ثانویه برای مادران را در پی داشته باشد. این عوارض بیش‌تر قابل پیش‌گیری و درمان هستند.
◼ عوارض جنینی (Fetal complications):
زایمان پری‌ترم (Preterm labor یا Premature labor) یا زایمان زودرس در زنان و تولد نوزاد نارس (زایمان پیش از هفته ۳۷ام بارداری)، حاملگی پست‌ترم (Postterm pregnancy) یا حاملگی که بیش از ۴۲ هفته یا ۲۹۴ روز از اولین روز از آخرین قاعدگی طول می‌کشد، سبب عوارض جنینی و آسیب‌دیدگی جنین، مانند: مرگ جنین یا خطر ناتوانی در رشد ذهنی و جسمی (در زایمان زودرس)، اختلالات ضربان قلب جنین حین زایمان، کاهش مایع آمنیون، خطر بلع مدفوع توسط جنین، چروک پوست جنین (به این حالت پیری جنین می‌گویند) و بزرگ شدن بیش از حد جنین که با دیستوشی زایمان همراه است (در حاملگی پست‌ترم) می‌شوند.
| ▲ | جامعه و فرهنگ (Society and culture) |
پیش از قرن بیستم، در بیش‌ترین کشورهای جهان و حتی تاکنون در بسیاری کشورهای شرقی، معمولاً زایمان در خانه‌ها انجام می‌شد، اما پس از آن، ابتدا در کشورهای غربی و سپس، در بسیاری از کشورها زایمان در بیمارستان‌ها - تحت مراقبت‌های ویژه پزشکان زایمان و قابله‌ها (ماماها) صورت می‌گیرد. هم‌چنین گواهی ولادت نوزادان به خانواده‌ای آنان داده می‌شود.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ پزشکی │ پزشکی زنان │ پزشکی زایمان
